| Kuzey ( North )1 | Kuzeybatı( Northwest ) | Güney( South ) | Güneydoğu ( Southeast ) |
 |
 |
 |
 |
1Buradaki
suretleri oluşturmamı sağlayacak fotoğraflara ulaşmamdaki
yardımlarından dolayı, ressam dostum Perim Pegisu İşisağ
teşekkürlerimi sunarım.
Yukarıda gördüğünüz kısmi suret
İstanbul Sultanahmet, Atmeydanı'nda bulunan Theodosius Obelisk'ine
aittir. Suretin kısmi olmasının temel sebebi, hafif zarar görmüş,
Thutmosis III'ün tanrı Ỉmn'e1
adaklar sunması sahnesindeki yazıtların, kopyalanabilmesi için
gereken teknik olanaklara sahip olamamış olmamdan ileri
gelmektedir. Bunun dışında suret, güneydoğu cephesindeki ilk
kartuşun içinde, baykuşun yanında kalan R402,
kuzey cephesinde ikinci kartuşun altındaki 3. işaret olan M3,
işaretleri hariç aslına uygundur, ancak yine de yazıt bilimsel
bir inceleme için teknik olanakların daha elverişli olduğu bir
zamanda yapılacak yeni bir suret daha uygun olacaktır. Obelisk'in
üstünde sözü geçen R40 işaretinin bir çeşitlemesi olmasına
karşın çevirisinde bir değişiklik yaratacak nitelikte değildir.
Yazıt bilimsel ve paleografik incelemesinde kraliyet yazmanlarının
uygulamalarına ilişkin bilgi verici bir yönü olmakla birlikte
bunu bu
yazının sınırları içerisinde dikkate almayacağız.
Metni
ele alırken her cepheyi ayrı bölümler halinde incelemeyi uygun
gördük. Her bölümün için önce metnin harf çevirisini,
ardından eylem formlarının analizini, ardından da Türkçe
çevirisini sunacağız.
Summary in English:
This is an almost facsimilie of the obelisk of Theodosius. It is almost a facsimilie because, 1) The photos I had, did not permit me to make copies of the fragmentary offering scenes at the top, 2) I couldn't find two of the signs in Jshesh thus used the variations in the program (used variations are M3 and R40). What is provided here is the inscriptions on the façades. Offering scenes are to Amon-Ra. And what we have in Istanbul is about 2/3 of the obelisk. Thus about 19-20m so the inscriptions should not to be taken as completed syntactic and semantic units. The translations I have provided are rather crude, I prefered to translate it as raw and close to the egyptian origin as possible. The provided analysis of the verb forms follows the terminology of J.Allen, Middle Egyptian: Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs, Cambridge, 2000.
Kuzey (North) cephesi
Harf
çevirisi: Ḥr qȝ [ḥḏ.t]
mr(y) [Rʿ]
nsw.t bit(y)
nbty sḫʿ Mȝʿ.t mry tȝ.wy Mn ḫpr [rʿ] tit [rʿ] nb
nḫt.w ʿ⸗f tȝ nb ir tȝš r wp.t-tȝ pḥww
r nhrn...
Eylem
formlarının analizi :
mr :
sevmek fiili, tamamlanmış ilgi formu (perfective relative form )
sḫʿ :
görünür kılmak fiili, tamamlanmış sdm.f
formu (perfective sdm.f)
mry :
sevmek fiili, tamamlanmış ilgi formu (perfective relative form )
Mn :
tesis etmek fiili, tamamlanmış sdm.f
formu (perfective sdm.f)
ḫpr :
evrilmek, olagelmek fiili, atıfsız ilgi formu (non-attributive
relative form)
nḫt.w :
güçlü olmak, başarmak fiili, durum fiil formu (stative form), 3.
eril tekil şahıs
ir :
etmek, yapmak fiili, tamamlanmış sıfat-fiil formu (perfective
participle)
Türkçe Çevirisi :
Horus'un
“3Yüksek
olandır beyaz tac ki Ra sever onu”4su,
Arılı ve Çalılıklı5,
İki Hanım'ın “Mâat ki sever onu iki toprak, görünür kılar”ı,
Ra evrilir kurar Ra'nın şeklini6,
Sahip muzafferdi (ve) elinin her toprak, yapmış sınırları
Ülkenin Açılışından,
en ucundan, Nhrn'e
dek...
Traduction en Français:
Horus de "qȝ [ḥḏ.t] mr(y) [Rʿ]", le roi de haute et de basse égypte, les deux maitresse "sḫʿ Mȝʿ.t mry tȝ.wy ", " Mn ḫpr [rʿ] tit [rʿ]", le maitre était victorieux, la terre est sa main (il a la terre), le maître a fait la frontière vers l'Ouverture de Pays de limite extrême, vers Nhrn ...
Translation in English:
Horus of "qȝ [ḥḏ.t] mr(y) [Rʿ]", dual king, two ladies "sḫʿ Mȝʿ.t mry tȝ.wy ", " Mn ḫpr [rʿ] tit [rʿ]", the lord was victorious, his hand was the land (he has the land), the lord did the border towards Opening of the Land of the extreme limit, toward Nhrn...
Çeviri yorumu:
Bölüm
kralın isimlerinin sayılıp dökülmesiyle başlıyor ve ülkenin
sınırlarını ne kadar genişlettiğini müjdeliyor. Yazının
söyleyicisi, örneğin bazı stellerin aksine, üçüncü kişi.
Yani kralın yaptıklarını kendi ağzından değil, üçüncü bir
kişinin ağzından görüyoruz. Bu da obeliskin sosyal bir alan
hedef alınarak yapıldığını güçlendiren bir şey, her ne kadar
ilk dikildiği yer Karnak tapınağı olsada7
. En azından, metnin hitap ettiği alanın bir sosyallik
barındırdığını söyleyebiliriz. Onun dışında adak
sahnelerini saymazsak, oldukça iyi korunmuş ve kaliteli yazılmış
bir bölüm. Kaliteliden kasıt, usta bir katibin elinden çıktığı,
yani aslen kraliyet için iş yapan bir katibin elinden çıktığını
rahatlıkla söyleyebiliriz, zira işaretlerin kazınmasındaki detay
seviyesi oldukça yüksek, üstelik estetik ve/veya simetrik bir
kaygıda güdülmüş diyebiliriz çünkü sopa tutan kolun içine
aslen yerleştirilmesi gerekmeyen, ve normal boyutlarda olsaydı
oraya sığmayacak olan işaretlerin orada bulunması bizce olsa olsa
böyle bir kaygıdan hareketle açıklanabilir.
Kuzeybatı (North-West) Cephesi:
Harf
çevirisi: Ḥr
kȝ
mr(y) Rʿ nsw.t
bit(y) mn-ḫpr-Rʿ
sʿȝ.n Rʿ rn n(j)
tm wȝḥ8
ḥr ʿ.wy Nit mt [nṯr]
r n(n)*9
it⸗(f)
tȝ.w nb ȝw.(w) ʿḥʿ.w nb ḥb-sd
Eylem formlarının analizi :
mr : sevmek fiili, tamamlanmış ilgi formu (perfective
relative form )
sʿȝ.n :
büyükleştirmek, büyük hale getirmek fiili, bitmiş ilgi formu
(perfect relative form)
wȝḥ :
arta kalmak, dayanmak, fiili, tamamlanmış etkin/edilgin sıfat-fiil
formu (perfective participle passive/active)
iṯ :
ele geçirmek fiili, tamamlanmış
atıfsız ilgi formu (perfective non-attributive relative form)
Türkçe Çevirisi:
Horus'un “Muzaffer boğa ki Re sever onu”su, Arılı ve
Çalılıklı, Durağan Re'nin evrimi, Re'nin büyük yaptığı,
arta kalmayanın adı üstünde Neith'in, tanrının anasının, iki
kolu, bu “o ele geçirir toprakları” içindir, efendisi uzun
ömürün, efendisi Dinlenme Bayramının...
Traduction en Français:
Horus de " kȝ mr(y) Rʿ ", le roi de haute et de basse égypte " mn-ḫpr-Rʿ sʿȝ.n Rʿ ", le nom de ce qui ne répose pas sur les deux bras de Nit, la mère de dieu, pour ce " il a saisit les terres", maitre de long vie, maitre de la fête de Jubilé...
Translation in English
Horus of " kȝ mr(y) Rʿ ", dual king " mn-ḫpr-Rʿ sʿȝ.n Rʿ ", the name whom doesn't repose on the two arms of Nit, mother of god, for this "he seized the lands", lord of long life, lord of the festival of Jubilee...
Çeviri Yorumu:
Bölüm yine kralın isimlerinin sayılıp dökülmesiyle başlıyor.
Tırnak işaretleri hakkındaki dipnot hala geçerlidir. Burada
ilginç olan “arta kalmayan” açık bir biçimde sıfat-fiil
formundayken, neyi nitelediği çok açık değil. Dolayısıyla,
antik mısırcadaki diğer sıfatlar gibi, tek kullanıldığında
isim yerine geçtiğini varsaydık, bu sebeple ki dolaylı aitlik
(indirect genitif) yapısı içerisinde değerlendirilebileceğine
hüküm verdik. Antik mısırca'da noktalama işaretlerine olan
erişimimiz henüz çok kısıtlı olduğu için, büyük oranda,
özellikle Orta Krallık mısırcasında, cümle imleci (sentence
marker) olmadıkça çeviri cümlesini sonlandırmamaya çalıştık.
Bu görüleceği üzere ilk bakışta anlamayı güçleştiren bir
durum. Daha anlaşılır anlam bölmeleriyle şunu diyor
çeviri.Neith, ki o tanrıların anasıdır. Onun iki koluda,
dikilitaşta anlatılmakta olan Thutmosis 3'ün fetihleri içindir.
Thutmosis 3 uzun ömrün efendisidir, Thutmosis 3 Dinlenme Bayramının
efendisidir...
Güney (South) Cephesi
Harf çevirisi: Ḥr qȝ ḫʿ m Mȝʿ.t
nsw.t bit(j) mn-ḫpr-Rʿ
ir.n Rʿ ḏȝ phr-{jr}10-wr
Nhrn m qnt (n)ḫt r ḥȝ.t
mšʿ.w⸗f jr ḫȝy.wt
ʿȝ.(w)t...
Eylem formlarının analizi:
ḫʿ :
görünmek fiili, eril
3. tekil şahıs durum-fiil formu
(stative/pseudoparticipe/old-perfective form)
ir.n :
yapmak, etmek fiili, bitmiş-fiil formu (perfect form)
ḏȝ : sal
ile birini götürmek fiili, tamamlanmış etkin sıfat-fiil formu
(perfective participle active)
jr:
yapmak, etmek fiili, tamamlanmış etkin sıfat-fiil formu
(perfective participle active)
Türkçe Çevirisi:
Horus'un
“Muzaffer boğa Meat olarak göründü”sü, Çalılıklı ve
Arılı, Durağan Re'nin evrimi, “Re yaptı”sı, Nhrn'in
Fırat nehrine mert ve muzaffer (olarak) salla gitmiş ordusunun
önünde, büyük katliamlar yapmış...
Traduction en Français:
Horus de "qȝ ḫʿ m Mȝʿ.t", le roi de haute et de basse égypte " mn-ḫpr-Rʿ ir.n Rʿ", ayant transporté en bateau (dans) Euphrate de Nhrn, en tant que courageux et noble, devant ses armées, ayant fait grands massacres...
Translation in English:
Horus of "qȝ ḫʿ m Mȝʿ.t", dual king " mn-ḫpr-Rʿ ir.n Rʿ", ferried in Euphrate of Nhrn, as courageous and noble, in front of his armies, who did big slaughters...
Çevirinin Yorumu:
Bölüm yine kralın isimlerinin sayılmasıyla başlar. Tırnak
işaretleriyle ilgili dipnot hala geçerlidir. Parantez içerisinde
eklediğim sadece öncesinde gelen sıfatların “sal”a ait
olmadığını göstermek içindir. Genel olarak sıfat-fiil
kullanımının fazla olması, tıpkı diğer bölümlerde olduğu
gibi bize, tarihsel bir anlatının tarihselliğinden ya da
hikayeselliğinden çok, kralın unvanları olarak önem kazanması,
yani en nihayetinde anlatılanın kralın bir tarifinin olması
durumuna işaret ediyor.
Güneydoğu (South-East) cephesi:
Harf çevirisi: Ḥr qȝ ḫʿ m wȝs
nbty wȝḥ.t(w)
sw mj (i)m(y)
[Rʿ] Ḥr-Nbw
ḏsr ḫʿ.w sḫm pḥty nsw.t bit(y)
mn-ḫpr-Rʿ stp.n [Rʿ]
ir.n⸗f m mnw⸗f n (i)t Imn-Rʿ nb ns.wt
tȝ.wy
Eylem Formlarının analizi:
ḫʿ :
görünmek fiili, eril
3. tekil şahıs durum-fiil formu
(stative/pseudoparticipe/old-perfective form)
wȝḥ.t(w): yerleştirmek, koymak
fiili, edilgen belgisiz zamirli dilek-fiil formu (subjunctive form
with impersonal pronoun tw)
stp.n :
seçmek fiili, bitmiş-fiil formu (perfect form)
ir.n :
yapmak, etmek fiili, bitmiş-fiil formu (perfect form)
Türkçe Çevirisi:
Horus'un “Muzaffer Boğa hüküm olarak göründü”sü, İki
Hanım'ın “Koyulsa o tıpkı Re'ye içkin gibi”si,
Altın-Horus'un “Kutsal görüntü güçlü kuvvettir”i,
Çalılıklı ve Arılı, Durağan Re'nin evrimi, “Re seçti”si,
o yaptı eseri olarak baba Imn-Rʿ'ya
(ki o), sahibidir iki toprağın tahtlarının...
Traduction en Français:
Horus de "qȝ ḫʿ m wȝs", Deux maitresse de "wȝḥ.t(w) sw mj (i)m(y) [Rʿ]", Faucon d'or de "ḏsr ḫʿ.w sḫm pḥty", le roi de haute et de basse égypte "mn-ḫpr-Rʿ stp.n [Rʿ]" il a fait en tant que son oeuvre au père, Imn-Rʿ maitre des thrones des deux terres.
Translation in English:
Horus of "qȝ ḫʿ m wȝs", Two Ladies of "wȝḥ.t(w) sw mj (i)m(y) [Rʿ]", Gold Falcon of "ḏsr ḫʿ.w sḫm pḥty", Dual King "mn-ḫpr-Rʿ stp.n [Rʿ]", he did as his monument to father Imn-Rʿ, lord of the thrones of two lands.
Çevirinin Yorumu: Yine firavunun isimlerinin sayılıp dökülmesiyle
başlıyor. Beş cins ismin dört cinsini görüyoruz. Parantezlerle
ilgili dipnot hala geçerlidir. Bu bölüm adaklarda ithaf bölümü
olarak geçen bölüm. Eserin kim için kim tarafından yapıldığını
gösteriyor. Bundan dolayı, kral bütün isimlerini sayıp dökmüş,
beşinci ismi “Re oğlu” ismi onu burada vermeye gerek görmemiş
olmasının sebebi açık değil. Hitap ettiği kitle için çok
bariz bir şey olması dolayısıyla belirtmemiş olması muhtemel.
Atfedilen tanrı, Amon Re. Burada karşımıza çıkmasının önemi
var, zira Amon-Re yeni krallığın en sık dillendirilmiş
tanrılarından. Büyüyen krallığın kapsayıcı tanrısı. Büyük
olasılıkla, dikilitaşın tepesinde bulunan, parçalanmış
sahnelerden birinde, yapılma seneside yazıyordur, ancak bu bilgiye
erişmek için şu anda olduğu gibi fotoğraflardan değil, daha
yakından incelemek bir zorunluluk.
1Makale
boyunca, adet olduğu üzere metin içinde geçen özel adlara
yapılan atıflar, harf çevirisi temelinde olacaktır.
2İşaretler
için bkz.: J.P. Allen. Middle Egyptian – An Introduction to
the Language and the Culture of Hieorglyphs.
Cambridge. 2010, p.425-454. Bu işaret listesi Gardiner'in işaret
listesi temel alınarak düzenlenmiştir.
3
Tırnak işaretleri benim sözdizimi kurallarını olabildiğince
korumaya çalışmam dolayısıyla oluşan anlam karmaşasını
gidermek için kullanılmıştır, metnin kendisinde tırnak
işaretini gösteren bir şey yoktur.
4Bu
kısım kralın Horus ismi denilen bölümü ifade etmektedir; antik
mısırda kralların beş çeşit ismi olur: 1) Horus ismi, 2) İki
Hanım ismi, 3) Altın Şahin ismi, 4) Taht ismi, 5) “Re oğlu”
ismi. Genelde isimler çevrilmeden bırakılırlar. Ama bu yazıdaki
amacım elimden geldiği kadar filolojik meseleleri ön plana
çıkarmak ve onları birazcıkta göstermek olduğundan
çevirilerini sağlayacağım.
5Bu
aslında Aşağı ve Yukarı Mısır'ın kralı demek için
kullanılan bir kalıp. Çalılık Yukarı Mısır için, Arı ise
Aşağı Mısır'ı temsilen kullanılıyor.
6Bu
Kralın taht isminin çevirisi, Türkçe'de biraz garip duyulduğu
için, eylem nesne ve özneyi belirtmekte yarar görüyorum: “Ra
evrilir” özne, “kurmak” fiil, “Ra'nın şekli” nesne.
8Buradaki
çocuk kral belirteci büyük olasılıkla, fiilin, sıfat-fiil
formunda olduğunu gösteriyor, hemen öncesinde sıfat fiilleri
olumsuz yapmaya yarayan “tm”de bunu destekler nitelikte, ancak
morfoloji mastar haline de imkan veriyor. Ve çocuk-kral belirtecini
birinci tekil şahıs, son ek eril kişi zamiri olarak anlamakta
mümkün.
9Bu
işaretin yorumu oldukça zor, tek başına kaldığında
verimliliğin kişiselleşmiş hali olmasına rağmen burada o
anlamı taşıması çok olası gözükmüyor. İki kere
yazıldığında işaret sıfatı oluyor olmasına rağmen iki kere
de yazılmamış, belki de katip, yerinin darlığı ve bağlamın
açıklığı dolayısıyla bir kez yazmayı tercih etti. Ancak yine
de bu açıklama ikna edici değil, her ne kadar daha olası bir
şeyi öngöremiyor olsamda.
10Burada
bu gözün ne işi var? Bu sorunun cevabını gerçekten merak
ediyorum, zira normalde “ phr-wr”
beraber yazılırlar. “Jr”'i ortalarına almaları için hiçbir
dilbilgisel sebep yok. Aklıma gelen tek makul sayılabilecek
açıklama, yeni krallıkta kullanılmaya başlanan hece yazısının,
ilk izlerinin göstergesi olabileceği. Yani okuma değeri olarak
“r” sesini phr'e
katıyor olması. Bunu destekleyebilecek bir başka sav da, phr'in
belirtici olarak kullanıldığı wdb
kelimesinden bağımsız olduğunu göstermenin, her ne kadar wdb
bu şekilde yazılmıyorsa da anlam olarak yakın olduğundan, olası
bir anlam karmaşasını önlediği yönünde olabilir.
